To refer to this article use this url: http://www.quotidian.nl/vol03/nr01/a03
To refer to this article use this url: http://www.quotidian.nl/vol03/nr01/a03
In de zomer van 2010 vond in de Nederlandse polderstad Almere een kunstproject plaats met de naam Pionieren in Poort. Dit project, een samenwerkingsverband tussen Museum De Paviljoens, woningbouwvereniging Ymere en kunstenares Claudia Linders, vond plaats op het ruwe bouwterrein van Almere Poort. Het project bestond uit het creëren van een museaal platform, het Tijdelijk Museum Almere, en was gericht op de toekomstige bewoners van de wijk. Het Tijdelijk Museum was vormgegeven in kunstgras en bestond louter uit de plattegrond van het gebouwencomplex van Museum De Paviljoens te Almere Centrum. Gedurende een periode van één maand werden zogenaamde happenings georganiseerd in dit Tijdelijk Museum: thematische evenementen, speciaal bedoeld voor de toekomstige bewoners van Almere Poort. Pionieren in Poort beoogde de bewoners van Almere Poort een plek te bieden om samen te komen om hun ideeën over verleden, heden en toekomst met elkaar te delen. De website van Pionieren in Poort stelde:
Het museumplatform wordt ingezet om de pioniers in Poort een collectieve context, een podium, te bieden. Doordat het museum door de bewoners geannexeerd mag worden, genereert het uiteindelijk een shared identity. Pionieren bindt.
Recentelijk stelde museumwetenschapper Simon Knell dat musea performatieve ruimtes zijn waarin identiteit als het ware wordt opgevoerd in de vorm van mythen. Deze mythen verhalen over een gedeeld verleden en een verbeelde nationale, regionale of lokale gemeenschap. Dat deze mythen vaak aangenomen worden voor werkelijkheid, komt voort uit het heersende idee dat het museum zijn autoriteit ontleent aan zijn objectieve representatie van de wereld (Knell 2011, 4-5). Musea zijn echter allesbehalve neutrale bemiddelaars: ze zijn onderdeel van sociale en culturele machtsverhoudingen en tonen subjectieve representaties van de werkelijkheid. Knell pleit dan ook voor een verregaand bewustwordingsproces van de dominante culturele positie van musea en de strategieën die gebruikt worden in de constructie en representatie van culturele identiteit (Knell 2011, 5):
(…) our awareness of them is quite fundamental if we are to do more than imagine how the museum contributes to the production of the nation.
Met dit artikel wil ik een bijdrage leveren aan het door Knell bepleitte bewustwordingsproces, door te analyseren hoe Museum De Paviljoens nadrukkelijk de museale autoriteit inzet om culturele identiteit te construeren op een plek waar dat nog niet vanzelfsprekend is: een nieuwbouwwijk. Museum De Paviljoens is een conceptueel museum dat zich expliciet rekenschap geeft van bij projecten als Pionieren in Poort gehanteerde strategieën. De nadruk zal dus liggen op de productie van identiteit door musea, en niet zozeer op de receptie daarvan door de bezoekers.
Middels een analyse van het project Pionieren in Poort zal ik laten zien hoe in de polder – het jongste stukje Nederland – door middel van geschiedenis, cultuur en moderne kunst geprobeerd wordt de polders en hun bewoners identiteit te verlenen. Bij Pionieren in Poort zijn hiertoe twee kaders gekozen: ten eerste worden de toekomstige bewoners van Almere Poort en hun nieuwe wijk in een museaal frame geplaatst dat de beleving van verleden, heden en toekomst niet alleen stuurt, maar ook authenticiteit verleent. Ten tweede plaatst het project het nieuwe landschap in een historische context, door enerzijds de stereotypering van het nieuwe land als plek zonder geschiedenis en identiteit te bekritiseren en anderzijds te verwijzen naar verschillende mythen rondom de ontstaansgeschiedenis van de IJsselmeerpolders. Deze mythen vervullen een belangrijke rol in het legitimeren en bestendigen van de relatie tussen de inwoners van de nieuwe wijk, de nieuwe wijk zelf en de daaraan verbonden (historische) objecten. Tegelijkertijd maakt dit artikel inzichtelijk hoe deze mythen de beoogde culturele dynamiek van identificatie met het verleden en het nieuwe land stilzette. Alvorens daar dieper op in te gaan volgt eerst een beknopte geschiedenis van Almere en een beschrijving van het project Pionieren in Poort.